Nyks

Gönül Hanım-Ahmet Müftüoğlu kitap özeti

Ahmet Hikmet Müftüoğlu’na Milli edebiyat içindeki asıl yerini kazandıran eseridir “Gönül hanımâ€� Türkçü düşünceye sahip yazarın fikirlerini roman sahasında gerçekleştirdiği bir eseridir “Turancılıkâ€� ülküsünü savunan tezli bir romanıdır Ahmet Hikmet Bey bu eserinde Türk gençlerine dedelerinin geldiği Anayurdu tanıtıyor ve Türklerin orada ne büyük bir devlet ve medeniyet kurduklarını haber veriyor Büyük Türkçü edib kendisini kaybeden Türk’e “kendini bul!â€� diyor “Gönül Hanımâ€� romanında I Dünya Savaşı sırasında Kafkas cephesinde Ruslara esir düşen bir askerin Türkistan’daki esir kampında “Gönülâ€� adlı bir Tatar kızının rehberliğinde eski Türk ülkelerini dolaşmasını ve ülkü birliği yaptığı bu kızla arasındaki sevdayı anlatıyor Yazar, burada Türk coğrafyasının farklı taraflarında yaşayan kahramanlarını bir araya getirerek onları Orhun Abideleri’ni bulmak, Türk dünyasına tanıtmak için uzun bir seyahate çıkarır Kendisini romanın kahramanlarından “Mehmet Tolun’la “özdeşleştirmiştir Türkiye’nin yükselerek Batı medeniyetleri seviyesine yükselmesi için neler yapılması gerektiğini de onun aracılığıyla anlatır (Gönül hanım, Tasvir-i Efkar’da tefrika, 1920, yeni yayını 1971) 1917 Eylülü Romanın asıl kahramanı Üsteğmen Mehmet Tolun, harbin başında Ruslara esir düşmüştür Mehmet Tolun, ilk önce Kafkasya’da Hazar Denizinde ıssız bir adada Ural’ın doğusunda İrbit Şehrinde bir süre kalmış, sonra Sibirya’da Krasnoyorsk’ın altı kilometre kuzeyinde Grodok denilen harp karargâhına getirilmiştir Rusça ve Almanca bilen Tolun, esareti sırasında bu dilleri ilerletme fırsatı bulur Öyle ki Tolun, artık Rusça ve Almanca yazılı ilmî eserleri anlayabilecek hale gelmiştir Bir gün Rodloff, Thomson, Le Cog gibi Müşteşriklerin Ural – Altay dilleri ve milletleri hakkındaki neşriyatlarından 5 – 10 cilt almış, yağmur nedeniyle bir lokantaya girip bunları karıştırmaya başlamıştır Bu sırada bir Tatar genci ve onun kız kardeşiyle tanışmıştır Tatar genci Ali Bahadır Bey, kız kardeşi ise Gönül Hanım’dır Üç genç de Türk kültür ve medeniyet tarihine büyük bir ilgi duymaktadır Türk dili, tarihi ve coğrafyası hakkında hareketle konuşmaya başlarlar Üzerinde durdukları asıl konu Türk dili ve tarihiyle ilgili bütün keşif ve seyahatlerin neden Batılı araştırmacılar tarafından yapıldığıdır Türlerden hiç kimse ana yurda ilmî bir heyet içinde gidememiştir Hepsi Orhun abidelerine gidip Bilge ve Költigin Abidelerini görmek isterler Böylece bu seyahati aralarında kararlaştırırlar Tolun, bu ilk Türk tarihî ve ilmî seyahatine “Gönül Hanım Sefer Heyetiâ€� adının verilmesini teklif eder; çünkü ilk fikir ve teşvik Gönül Hanım’dan gelmiştir Çok geçmeden onlara Macar teğmenlerden “Kont Bela Zichyâ€� de katılır 20 Şubat’ta 4 kişi Moskova’dan trenle yola çıkarlar On gün süren tren yolculuğunda şu güzergâhı izlerler: Moskova – İrkutsk – Baykal Gölü’nün batı kıyısı – Udinsk… Udinsk’ten Selenga Nehri vadisinden güneye doğru inerler Arbunovk ve Selenginsk şehirlerini geçtikten sonra Kâhta’ya varırlar Bu, Çin Moğolistan’ı ile Sibirya sınırı üstünde, Rusya’daki son merhaledir Bundan sonra Ken dağlarının Kene silsilesini ve Karan Kovi boğazını aşarlar ve Urga’ya gelirler Urga rastladıkları ilk Moğol kasabasıdır Burada bir ay kalırlar, şehri gezerler ve daha sonraki yol için hazırlıklarını tamamlarlar

Nyks

Bundan sonra at sırtında yolculuk ederler Bu yolculukları önceki yolculuklarına benzemez Bu yolculukları daha yorucu ve eziyetlidir Tula ırmağını takip ederek Navon Çeren’e gelirler Bundan sonra Bitik Ula Dağın’dan geçerler Burada bazı granit taşlara rastlarlar Ali Bahadır, bu taşlar için Rusça eserlere başvurarak şimdiye kadar bunların hiçbir şarkiyatçı tarafından okunmadığını söylerler Bereket kuyusunu geçerek Batu Han tepelerine varırlar Burada bir bir “bitig ulaâ€� yani yazılı dağ vardır 2’si Tibetçe, 1’i Eski Türkçe olmak üzere 3 kitabeden ibarettir Fakat bunlar zamanla çok aşıldığından almak mümkün olmamıştır 4 Temmuz’da Budist Moğolların en meşhur mabedi olan Erden Su’ya gelirler Burada mabedi ve kütüphaneyi gezerler 6 Temmuz’da Uygurların başkenti olan Karabalgasın’a gelirler Burası artık terk edilmiş bir şehirdir Karabalgasın harabelerini gezerler Tolun burada Orhun Abideleri’nin keşifleri hakkında bilgi verir Burada on beş kadar kitabe vardır Bunlara “Üç Dil Kitabeleriâ€� denmektedir Bunları istinsah ederler 10 Temmuz’da Koşo Çaydan’a doğru hareket ederler Orhun ırmağının sağ tarafındaki yokuşa tırmanırlar Tepeden kuşbakışı Orhun’u ve yaylaları görürler “Sarı ve kırmızı renkte kuru ot, kum ve taşların ortasında Orhun nehri kıvrılmış uyuyan bir ejder gibi hareketsiz durmaktadırâ€� Akşama doğru Köl Tigin Abidesine varırlar Hepsi son derece heyecanlıdır Tolun, abidelerin 732 de dikilmesi ve 1917 yılındaki durumu hakkında bilgi verir Abidelerin bulunduğu külliyeyi gezerler Birkaç gün abidelerin kopyasını almakla, onları okumakla uğraşırlar Rodloff ve Thomsen’in çıkardıklarındaki eksiklerinin halli ve tamamlanması ile meşgul olurlar Bu eserde Türkçülük ideolojisi ana tema olurken geri plânda bir aşk konusu da işlenmiştir Bu aşk da Mehmet Tolun’la Gönül Hanım arasındadır Ancak Mehmet Tolun utangaç ve çekingen olduğu için Gönül Hanım’a açılamamaktadır Eserin sonlarına doğru yeni Orhun Abidelerinde Gönül ile Tolun7un nişanlanma töreni yapılır Bu sırada heykellerden birinin kopmuş başının bir Moğol’da olduğunu öğrenirler ve bunu satın alırlar Kont bunu Tolun’la Gönül’e hediye olarak alır Birkaç aylık bir ayrılıktan sonra Tolun’la Gönül evlenirler ve Bebek’teki evlerine yerleşirler Tolun, Koşoçaydam heykeliyle kitâbelerin kopyalarını Müze-i Hümâyun7a bağışlar ve seyahatnamesini yayınlamak için hazırlıklara başlar Gönül de kız öğretmen okulu açmaya teşebbüs eder Gönül Hanım ve Türkçülük İdeolojisi Ahmet Hikmet, “Gönül Hanımâ€� romanında cemiyette aktif ve eğitici bir rol oynayan idealist kadın tipini ele almıştır Gönül Hanım, Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun, kültürlü ve Milliyetçi bir kızdır Eserde milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifler, Gönül tarafından ortaya atılır Gönül davranışlarıyla ve konuşmalarıyla çevresindekilerin milli duygularını da kamçılar ve onları bu konuda düşündürmeye, hassas ve uyanık davranmaya zorlamıştır Gönül Hanım’daki “Gönülâ€� tipini Kızılelma’daki “Ayhan’ımâ€�, Yeni Turan’daki “kayaâ€� gibi II Meşrutiyet devri edebiyatının idealist, inkılâpçı ve vatansever kadın tiplerinden biridir 1917 Eylülü romanın asıl kahramanı olan üsteğmen Mehmet Tolun harp yeni başlarken Ruslara esir düşmüştür Tolun, Rusça ve Almanca bilmektedir

Nyks

Esareti sırasında bu iki dili ilerletme fırsatı bulur Öyle ki artık Mehmet Tolun Rusça ve Almanca yazılı ilmî eserleri anlayabilecek duruma gelir Bir gün Rodloff, Thomsen, Le cogâ€� gibi Müşteşriklerin kitaplarını alıp esir kampına giderken yağmura yakalanır ve bir lokantaya girip yağmurun dinmesini bekler Kitapları karıştırırken yandaki masada oturan bir taze kız ile Rusça, Fransızca kelimelerle karışık Tatarca konuşan Tatar genci dikkatini çeker Tatlı bir iki bakışmadan sonra iki masa arasında konuşma başlar Tatar genci kendisini tanıtırken: -Ali Bahadır Kaplanof … Kız kardeşim Gönül Hanım Kaplanof! Üsteğmen Mehmet Tolun, sakin fakat, metin bir asker tavrı ile cevap verdi: -Niçin Kaplanof/ kaplanoğlu demek yakışmaz mı? Gönül Hanım’ın bu soru üzerine verdiği cevap dikkat çekicidir -Subay Bey’in hakkı var Taklide, benzeşmeye sebep ne? Bizim de büyük bir milletimiz, tarihimiz varlığımız yok mu? Dil, bir milleti var eden en önemli unsurlardan biridir Eğer bir millet başlangıçta dilde asimile olmaya başlamışsa o millet yok olmaya hazırdır Neden “Kaplanofâ€� belki de Rusların tatarlar üzerindeki etkisi o kadar ileri bir safhaya geçmiş ki onların adlarına kadar tesir etmiştir Taklide, başkalaşmaya ne gerek var? Zaten bizim dilimiz dünyanın en zengin dillerinden biri Gönül Hanım da burada buna karşı “Kaplanzâdeâ€� ya da “Kaplanoğluâ€� varken neden o soyadı taşısın Günümüzde de öyle değil mi sokağa çıkıp levhalara baktığımız zaman İngilizce kelimeler o kadar fazla ki bu İngilizce kelimeler arasında Türkçe kelime bulmak adeta denizde inci aramak gibidir Türkçe kelimeler dururken bu yabancı kelimelere neden bu kadar yer verilir anlamıyorum En azından bir İstanbul’u ele aldığımızda sokaklarında bulunan levhalara baktığımız zaman çoğu İngilizce’dir Burada karşı olduğum durum Türkçe kelime dururken İngilizce kelimeyi kullanmaktır Yoksa dilimize gelip yerleşen bir “televizyon, telefon, bilgisayar … gibiâ€� kelimeleri kaldırıp atmak değildir Ahmet Hikmet de yarattığı “Gönül Hanımâ€� tipiyle milliyetçiliği sosyal bir ideoloji haline getirdiği bu eserde Gönül Hanım7ı milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifleri onun vasıtasıyla ortaya atmıştır Gönül Hanım burada neden “Kaplanofâ€� neden “Kaplanoğluâ€� derken bu milli duyguyu ve düşünceyi ortaya atmıştır Burada ikinci bir önemli husus da konuşma esnasında ortaya çıkmış olan Türk dili, tarihi ve coğrafyası hakkında bütün keşif ve seyahatler yabancılar tarafından yapılmıştır Bir Radlof, bir Thomsen Türk dilini, coğrafyasını, tarihini bir Türk kadar araştırabilir mi? Bu soruya olumlu bir cevap vermek biraz zordur Bu konuşmalar sonunda Türk kültür ve medeniyet tarihine ilgi duyan bu 3 Türk genci bir araya getirir Gönül hanım ortaya ilmi bir seyahat fikrini atar Burada da yine A Hikmet’in milli duygu ve düşünceleri idealize ettiği “Gönül Hanımâ€�ın teklifiyle sunduğunu görmekteyiz Bunun üzerine ilmi bir seyahate çıkılmasına karar verilir Tolun, bu ilk Türk tarihî ve ilmî seyahatine “Gönül Hanım ve Sefer Heyetiâ€� adının verilmesini teklif eder; çünkü bu fikir “Gönül Hanımâ€� tarafından ortaya atılmıştır Daha sonra bu üç gence Macar teğmenlerden “Kont Bela Zichy deâ€� katılır 20 Şubat’ta 4 kişi Moskova’dan trenle yola çıkarlar On gün süren yolculukta sırasıyla Moskova – İrkutsk – Baykal Gölü’nün batı kıyı – Undinsk … Undinsk’ten Selenga Nehri vadisinden güneye doğru inerler Arburavk, Selenginsk şehirlerini geçtikten sonra Kahta’ya varırlar Bu Çin Moğolistan’ı ile Sibirya sınırı üstünde Rusya’daki son merhaledir Bundan sonra Urga’ya varırlar Bitik Ula Dağında bazı granit taşlara rastlarlar Ali Bahadır’ın bu taşlar için Rusça eserlere başvurarak bunların hiçbir şarkiyatçı tarafından okunmadığını söyler Ali Bahadır bu sözleri de bize gösteriyor ki Türk dilini, tarihini ve coğrafyasını bir Türk’ten başka kimse tam olarak iyi inceleyemez Batu Han tepelerine varırlar Burada da bir “bitig ulaâ€� yani bir yazılı dağa rastlarlar Bunlar 2’si Tibetçe 1’i eski Türkçe olmak üzere 3 kitabeden ibarettir Fakat bunlar zamanla çok aşıldığından almak mümkün olmamıştır “Karabalgasunâ€� Uygurların başkentine gelirler Bu şehir artık terk edilmiş, harabe bir durumdadır Burada on beş kadar kitabe vardır Bunlara “Üç Dil Kitabeleriâ€� denmektedir Bunları istinsah ederler 10 Temmuz’da Köl Tigin abidelerine varırlar Tolun, abideler hakkında bilgi verir Birkaç gün abidelerin kopyasını, eksikliklerinin halli ve tamamlanması ile uğraşırlar Ahmet Hikmet, böyle bir seyahate eserde yer vererek Türk gençlerine dedelerinin geldiği Anayurdu tanıtmaya çalışıyor ve Türklerin orada ne büyük bir devlet ve medeniyet kurduklarına dair bilgi veriyor

Nyks

Büyük Türkçü yazar Türk gençlerine seslenerek “Kendini bul!â€� diyor Türk gencine senin bir başkasını taklid etmeye ihtiyacın yok, sen büyük bir medeniyet ve devlet kuran bir milletin evladısın demek istemiştir Türk gencine asimile olma, kendi öz değerlerinden vazgeçme ve milli servetine sahip çıkmak demek istemiştir “Türkçülüğüâ€� yazar ideoloji haline getirmiştir Bu ilmi seyahatte yabancıların bizim dilimizi, tarihimizi araştırırken yapmış oldukları eksiklikleri bu roman kahramanları vasıtasıyla toplatmıştır Böylece bir Rodlof’un bir Thomsen’in bir Türk kadar Türk dilini, tarihini, edebiyatını araştırmayacağını ortaya koymuştur Bu eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir ve işlenen aşk konusu ikinci plânda kalmıştır Mehmet Tolun Gönül Hanım’a duyduğu kalbi hissi utangaçlığından ve çekingenlikten dolayı bir türlü Gönül Hanım’a açılamamaktadır Macar teğmen “Kont’unâ€� Gönül Hanım’a yaklaşmasından dolayı Kont’a karşı içten içe kıskançlık duymaktadır Hem Mehmet Tolun hem Gönül Hanım için en başta gelen unsur Türkçülük mefkûresidir Yapmış oldukları ilmi gezidir Burada Türkler için iyi bir şeyler ortaya koymaktır Gönül Hanım da Mehmet Tolun’a kalbi bir his duymaktadır Aralarındaki aşkın ortaya çıkması Orhun Abidelerindedir ve burada iki genç nişanlanmıştır Ancak bu aşk eserde hep geri plânda kalmıştır Eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir Eser boyunca bütün milli duygu ve düşünceler Gönül Hanım’ın teşvikiyle ortaya çıkarmıştır Yazar burada kadın kahramanı idealize bir tip olarak ortaya çıkarmıştır Mehmet Tolun, yazarın kendisini temsil etmektedir Ahmet Hikmet, düşünce ve tekliflerini onun vasıtasıyla söyler Ahmet Hikmet, Mehmet Tolun tipini yaratırken 1721 – 22 yıllarında Güney Sibirya’da ve Yenisey Irmağı civarında araştırmalar yapan ve buralara ilk olarak seyahat eden İsveç Subayı Johonn Philipp Tabbert (von strahlenberg)’ten ilham aldığını söylemek mümkündür Şöyle ki Strahlenberg poltava savaşında Ruslara esir düşerek Sibirya’da ikamete memur edilmiştir Tolun da Sibirya’da ikamete memur edilen bir Türk subayıdır Strahlenberg Alman birliğini Messerchimidt’le beraber Yenisey yazıtlarını keşfeder 1722’de ülkesine dönerek 1730’da Yenisey kıyılarında bulunan iki taşın kopyalarıyla birlikte Stocholm’de eserini neşreder Romanın sonunda Tolun da seyahat notlarını neşretme hazırlıkları içindedir Romanda, şahıslar ve onların yaptıkları işler hayalidir Eserdeki tipler idealisttir Gönül Hanım ve Mehmet Tolun buna en güzel örneklerdir Bunlar Türkler için bir vazife olan anayurda seyahati gerçekleştirmek

Nyks

bunu ilmî bir vukufla yaptıkları için ilimle milli şuuru da birleştirmiş olmaktadırlar Romanda amacın sadece seyahat olmadığı iyice belirtilir Tolun, Bahadır, Gönül ve Kont yola çıkmadan önce aylarca çalışırlar Orhun harflerini öğrenirler Bu konuyla ilgili kitapları okuyarak Orta Asya coğrafyasına ve tarihine iyice aşina olurlar Neticede Rodloff ve Thomsen’in kitaplarındaki eksikliklerin tamamlanmasına çalışmışlardır Eserin sonlarına doğru birkaç ay ayrı kalan Mehmet Tolun ve Gönül Hanım evlenir ve Bebek’teki evlerine yerleşirler Mehmet Tolun, Koşoçaydam heykeliyle, kitabelerin kopyalarını müze-i Hümâyun’a bağışlar ve seyahatnâmesini yayınlamak için hazırlıklara başlar Gönül Hanım da kız öğretmen okulu açmaya teşebbüs eder Ahmet Hikmet eserinde milliyetçiliği sosyal bir ideoloji haline getirip bunu idealize ettiği tiplerde Milli duygu ve düşünce teşvikleriyle ortaya koymuştur Bizi dedelerimizin geldiği Anayurdu göstermiş ve milli cevherlerimize sahip çıkmamız gerektiğini belirtmiştir Bu eser hem edebî bakımdan hem de Türk tarihi, coğrafyası hakkında bilgi vermesi bakımından önemli bir eserdir “Yazar bu eseriyle Orhun Abideleri’ni edebiyatımızda ikinci defa ölümsüzleştirmiştirâ€�